Rắn trong tín ngưỡng dân gian

Trong văn hóa dân gian Việt Nam, rắn thường được tôn thờ như biểu tượng linh thiêng và quyền năng. Ở Việt Nam, khắp ba miền đất nước, ở đâu cũng có những dinh, đền, miếu thờ rắn.

Miếu Bà Khoanh tại phường An Hòa, TP Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, làmột ví dụ tiêu biểu về tín ngưỡng thờ rắn. Theo truyền thuyết, một con rắn lớn, thân to bằng bắp chân người, đầu có mào đỏ, thường xuất hiện khoanh tròn trên bờ sông Bến Gỗ. Người dân tin rằng đây là hiện thân của thần linh mang lại điềm lành. Họ đã dựng nên Miếu Bà Khoanh để thờ cúng, bày tỏ lòng tôn kính.

Miếu Bà Khoanh, từ Khoanh không phải tên người mà là động tác khoanh tròn của con rắn. Do kiêng cữ nên người dân không gọi là Miếu Bà Rắn.

Hằng năm, vào rằm tháng 3 âm lịch, lễ cúng được tổ chức với các nghi lễ đặc biệt, trong đó có tục cúng thịt heo sống. Người dân tin rằng Bà Rắn sẽ cưỡi ngựa từ lòng sông lên nhận lễ vật, tạo nên không khí huyền bí, linh thiêng cho ngôi miếu.

Dù hiện tại trong miếu chỉ còn bàn thờ Ngũ Hành Nương Nương, tín ngưỡng thờ rắn và các lễ nghi truyền thống vẫn được duy trì, phản ánh sự gắn bó giữa con người và thiên nhiên trong đời sống tâm linh của người dân Nam Bộ.

Trong văn hóa Phật giáo, rắn cũng đóng vai trò quan trọng. Chùa Candaransi tại Quận 3, TP Hồ Chí Minh, một ngôi chùa nằm bên bờ kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè. Đây là ngôi chùa Khmer đầu tiên trên đất Sài Gòn, trong ngôi chùa này có rất nhiều tượng rắn.

Thầy Lục Ta tu hành tại chùa Candaransi - ngôi chùa có nhiều tượng rắn.

Các tượng rắn được trang trí ở tượng Phật, lan can, góc mái. Có tượng rắn được tạo với mang phồng to. Trong cái mang lại có rất nhiều đầu rắn.

Lý giải về việc có nhều tượng rắn trong ngôi chùa này, thầy Lục Ta, một người đang tu hành ở chùa kể rằng, theo truyền thuyết khi Đức Phật thuyết pháp trong rừng để cứu độ các loài vật, một trận mưa lớn xảy ra làm ngập mọi thứ. Rắn đã khoanh tròn tạo thành bệ cao để Đức Phật ngồi và phồng đầu thành dù che mưa cho Ngài. Chính vì nhớ đến công lao nàymà tượng rắn được thờ trong chùa.

Giá trị thực tiễn

Bên cạnh ý nghĩa tâm linh, rắn còn mang lại nhiều giá trị thực tiễn trong y học, bảo tồn thiên nhiên và nghiên cứu khoa học. Tại Trại rắn Đồng Tâm (Tiền Giang) nhiều nghiên cứu khoa học từ loài rắn đã được thựchiện để tạo ra các sản phẩm có giá trị nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồngvà phát triển kinh tế.

Được thành lập vào năm 1977, Trại rắn Đồng Tâm là nơi nuôi dưỡng, bảo tồn hàng ngàn con rắn thuộc nhiều loài khác nhau, bao gồm nhiều loàicực độc như rắn hổ mang chúa, rắn cạp nong, rắn lục. Đây cũng là trungtâm chuyên cứu chữa cho các bệnh nhân bị rắn cắn, trung bình khoảng 1.000 ca mỗi năm.

Trại rắn Đồng Tâm mỗi năm đón hàng trăm ngàn lượt khách tham quan.

Nhờ đội ngũ y, bác sĩ giàu kinh nghiệm, nhiều bệnh nhân tưởng chừng không thể qua khỏi đã được cứu sống. Việc phân biệt chính xác loại rắngây ra vết cắn là yếu tố quyết định trong việc sử dụng huyết thanh phùhợp. Điều này không chỉ giảm thiểu nguy cơ tử vong mà còn hạn chế biến chứng cho bệnh nhân.

Không chỉ tập trung vào cứu chữa, Trại rắn Đồng Tâm còn nghiên cứu và sản xuất nhiều sản phẩm từ nọc rắn và các bộ phận của loài này. Nọc rắn được sử dụng để điều chế huyết thanh kháng nọc, giúp cứu sống hàngngàn người mỗi năm. Ngoài ra, các sản phẩm như kem mỡ trăn, rượu rắn, cao trăn, và bột rắn lục cũng được phát triển với chất lượng đạt tiêu chuẩn OCOP 3 sao.

Đặc biệt, kem mỡ trăn và kem nghệ - mỡ trăn được đánh giá cao trongviệc điều trị các vết thương ngoài da, bỏng, và sẹo. Những sản phẩm này không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn khẳng định vai trò quan trọngcủa rắn trong ngành y, dược học.

Trại rắn Đồng Tâm còn là điểm đến hấp dẫn cho các nhà khoa học, du khách trong và ngoài nước. Bảo tàng rắn tại đây lưu giữ rất nhiều tiêu bản của các loài rắn quý hiếm, được công nhận là bảo tàng rắn đầu tiên của Việt Nam.

Với hàng trăm ngàn lượt khách tham quan mỗi năm, Trại rắn Đồng Tâm không chỉ là nơi bảo tồn loài rắn mà còn góp phần quan trọng vào việc giáo dục ý thức bảo vệ thiên nhiên và phát triển du lịch địa phương.

Sự gắn bó giữa rắn và con người

Sự hiện diện của rắn trong đời sống tâm linh và thực tiễn phản ánh mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Nếu trong văn hóa, rắn là biểu tượng của quyền năng và sự bảo vệ, thì trong khoa học, rắn là nguồn cảmhứng cho những phát minh có giá trị.

Tuy nhiên, loài rắn cũng đối mặt với nguy cơ suy giảm số lượng do môi trường sống bị phá hủy và săn bắt quá mức. Do đó, việc bảo tồn loài rắn không chỉ là nhiệm vụ của các nhà khoa học mà còn cần sự chung tay củacả cộng đồng.

Hiện môi trường tự nhiên đang chịu áp lực lớn từ con người, việc bảo tồn và nghiên cứu loài rắn ngoài mang ý nghĩa sinh thái còn góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa độc đáo. Loài rắn, với những câu chuyện huyền bí và giátrị thực tiễn, chắc chắn sẽ tiếp tục đồng hành cùng con người, trở thành nguồn cảm hứng bất tận trong mọi lĩnh vực.