Vườn quốc gia Pù Mát có diện tích 94.715,4 ha nằm trên địa giới hành chính của ba huyện Anh Sơn, Con Cuông, Tương Dương (Nghệ An), cách thành phố Vinh khoảng 130 km về phía Tây, có chung 61 km biên giới Việt – Lào. Vườn Quốc gia Pù Mát là khu rừng tự nhiên đặc trưng cho hệ sinh thái rừng trên núi đất còn nguyên sinh thuộc rừng ẩm nhiệt đới vùng Bắc Trường Sơn Việt Nam. Với giới khoa học, nơi đây không còn gì xa lạ bởi tính đa dạng sinh học và là nơi đầu tiên trên thế giới phát hiện ra loài thú quý hiếm: Sao La (Pseudoryx nghetinhensis).
Công trình nhà văn hóa thôn bản được hỗ trợ từ chương trình cộng đồng vùng đệm rừng đặc dụng.
Pù Mát có 2.494 loài thực vật, 132 loài thú, 361 loài chim, 53 loài bò sát, 33 loài lưỡng cư, 116 loài cá, 39 loài dơi, và 1.080 loài côn trùng. Trong đó có nhiều loài động, thực vật quý hiếm đang bị đe dọa bao gồm 69 loài thực vật và 70 loài động vật được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam và Danh lục đỏ của thế giới. Vườn Quốc gia Pù Mát có vai trò quan trọng trong việc tăng cường chức năng phòng hộ đầu nguồn cho hệ thống sông Cả, phục vụ trực tiếp cho sản xuất và đời sống của cộng đồng dân cư trong toàn khu vực. Ngoài ra Vườn Quốc gia Pù Mát còn góp phần phát triển du lịch sinh thái, nâng cao nhận thức về bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, thu hút các nguồn tài trợ quốc tế phục vụ cho mục đích bảo tồn thiên nhiên và phát triển sinh kế; là mắt xích quan trọng trong việc quảng bá và tiêu thụ sản phẩm làng nghề của cộng đồng dân cư vùng đệm…
Từ năm 2013, thực hiện Quyết định 24/2012/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về chính sách đầu tư phát triển rừng đặc dụng, giai đoạn 2011 – 2020, trong đó, có chính sách hỗ trợ phát triển cộng đồng vùng đệm cho các khu rừng đặc dụng, Vườn Quốc gia Pù Mát đã tiến hành hỗ trợ cho 42 lượt thôn, bản, mỗi đơn vị 40 triệu đồng/năm để đầu tư nâng cao năng lực sản xuất (khuyến nông, khuyến lâm, giống cây, con, thiết bị chế biến nông, lâm sản quy mô nhỏ); hỗ trợ vật liệu cho thôn, bản để xây dựng mới, sửa chữa các công trình nước sạch, điện chiếu sáng, đường giao thông nội thôn, nhà văn hóa, sân vận động... Việc triển khai chính sách này được thực hiện hết sức chặt chẽ.
Vườn Quốc gia Pù Mát có nhiệm vụ phối hợp với UBND cấp xã tổ chức quản lý khoản kinh phí trên theo quy định về quản lý kinh phí sự nghiệp kinh tế hiện hành. Hằng năm, các thôn, bản lập kế hoạch chi tiêu, sau đó, Vườn Quốc gia chủ trì, phối hợp với UBND các xã họp bàn với từng thôn, bản để cùng phê duyệt kế hoạch chi tiêu, theo đó, các thôn, bản cũng phải cam kết bảo vệ rừng, nếu nơi nào bảo vệ rừng không tốt, Vườn có quyền chuyển vốn hỗ trợ cho nơi khác.
Ông Lô Hồng Vân, Trưởng bản Trung Chính, xã Yên Khê phấn khởi thu hoạch vụ mùa vừa qua bội thu.
Trong các năm 2013, 2014 và 2016 Nhà nước phân bổ cho Vườn Quốc gia Pù Mát 560 triệu/năm, đơn vị đã chọn ra 14 thôn, bản giáp ranh, có nhiều nguy cơ tác động đến rừng nhất để hỗ trợ. Bản Trung Chính xã Yên Khê là bản được hỗ trợ nhiều năm chương trình này, nên cơ sở vật chất nhà văn hóa thôn, sân vận động và đường thôn bản được đầu tư xây dựng khang trang sạch đẹp.
Ông Lô Hồng Vân, trưởng bản Trung Chính, xã Yên Khê ( huyện Con Cuông, Nghệ An) phấn khởi cho biết: “Bản Trung Chính chúng tôi có 234 hộ dân, năm 2014, số tiền hỗ trợ 40 triệu đồng, được cả bản thống nhất làm sân, xây hàng rào và làm mái tôn nhà Văn hóa cộng đồng để làm nơi họp hành, sinh hoạt thuận lợi. Năm vừa rồi cũng được hỗ tợ 40 triệu đồng bà con ở thôn quyết định đầu tư làm sân vận động của thôn. Nhờ sự hỗ trợ đó nên bà con trong bản hết sức phấn khởi”.
Cũng là một trong đơn vị được hưởng chính sách hỗ trợ cộng đồng vùng đệm rừng đặc dụng, Bản Nam Sơn xã Môn Sơn đã đầu tư xây dựng các công trình mái tôn nhà văn hóa cộng đồng, đường giao thông nôn thôn và cổng chào vào thôn khang trang. Anh Lương Việt Hùng 57 tuổi, ở bản Nam sơn phấn khởi: “Thực sự chúng tôi rất biết ơn Vườn Quốc gia Pù Mát đã quan tâm đề xuất Nhà nước hỗ trợ kinh phí cho chúng tôi để có điều kiện xây dựng cơ sở vật chất thôn bản. Nếu không có sự hỗ trợ của chương trình này thì nhân dân thôn bải phải tự đóng góp xây dựng thì rất khó khăn và khó thực hiện. Chúng tôi rất đồng tình và nhận thức được sự quan tâm đó và sẽ cố gắng sống và làm việc theo đúng pháp luật, làm tốt công tác bảo vệ rừng, bảo tồn động thực vật của Vườn quốc gia Pù Mát”.
Vùng đệm được xây dựng chính là để giải quyết các khó khăn nhằm nâng cao đời sống cho các cộng đồng dân cư địa phương, tạo thêm việc làm, giảm bớt sức ép lên tài nguyên rừng, đa dạng sinh học của Vườn Quốc gia. Để quản lý, bảo vệ được tài nguyên rừng đòi hỏi có sự tham gia tích cực của tất cả các bên liên quan, trong đó vai trò của cộng đồng dân cư sống trong và giáp ranh với Vườn quốc gia là yếu tố quyết định. Khi cộng đồng tham gia vào tiến trình quản lý, bảo vệ rừng sẽ hình thành nên mối quan hệ về quyền lợi và nghĩa vụ giữa chủ rừng và cộng đồng. Quyền lợi của cộng đồng được thực thi có hiệu quả thì công tác quản lý, bảo vệ rừng sẽ có kết quả mang tính bền vững.
Ông Trần Xuân Cường - Giám đốc Vườn Quốc gia Pù Mát chia sẻ: “Do tính chất đặc thù của Vườn Quốc gia nên cần phải ưu tiên cho các dự án hỗ trợ dân các vùng đệm. Áp dụng các thành tựu công nghệ tiên tiến, nâng cấp hạ tầng cơ sở, cải thiện đời sống xã hội nhằm mục đích đảm bảo thu nhập ổn định cho nhân dân. Từ đó đã hạn chế và ngăn chặn được người dân xâm hại đến các khu bảo tồn của Vườn Quốc gia Pù Mát”.
Như vậy chính sách hỗ trợ này từ khi vào cuộc sống đã góp phần cải thiện đời sống cũng như nâng cao ý thức trách nhiệm của người dân trong công tác bảo vệ rừng, bởi người dân thôn, bản nào có hành vi xâm hại đến rừng mà bị phát hiện thì nơi đó sẽ bị cắt tiền hỗ trợ. Chính sách hỗ trợ cộng đồng vùng đệm rừng đặc dụng sẽ kéo dài đến năm 2020 với mục tiêu nâng cao đời sống người dân, thay đổi bộ mặt kinh tế của các địa phương vùng đệm của Vườn Quốc gia Pù Mát.
Tuy nhiên từ năm 2013 đến nay, Nhà nước mới chỉ cấp kinh phí thực hiện được 3 năm. Trong khi đó, Vườn quốc gia Pù Mát có đến 67 thôn bản tiếp giáp với ranh giới, đời sống của người dân vô cùng khó khăn nên việc đóng góp kinh phí để đầu tư cơ sở vật chất, các công trình phục vụ cộng đồng là vô cùng cần thiết. Chính sách theo QD số 24/2012/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ là rất phù hợp để các BQL rừng đặc dụng có cơ hội khuyến khích sự tham gia của người dân trong công tác QLBVR. Tuy nhiên, nguồn kinh phí được cấp không đủ hoặc không có sẽ là một trong những khó khăn, hạn chế cho các Ban quản lý Vườn quốc gia Pù Mát nói riêng và các BQL rừng đặc dụng trong tỉnh Nghệ An nói chung.
Bài & ảnh: Hoàng Thông
Nguồn: QUÊ HƯƠNG NGÀY NAY
Tạp chí số 80 / 2017