Chương trình TCMR do Nhà nước chi trả toàn bộ, được triển khai trên toàn quốc từ năm 1985 nhằm cung cấp dịch vụ tiêm chủng miễn phí cho trẻ em dưới 1 tuổi. Số loại vắc xin tăng dần theo thời gian, từ 6 vắc xin thiết yếu năm 1985, tới nay, đã có hơn 10 loại bệnh truyền nhiễm phổ biến, nguy hiểm được cung cấp miễn phí cho trẻ em và phụ nữ có thai trong TCMR trên toàn quốc.

Nhiều trẻ trễ lịch tiêm chủng

Việc tiêm chủng các vắc xin cơ bản trong Chương trình TCMR là cần thiết và là yêu cầu bắt buộc đối với trẻ em và phụ nữ có thai để đảm bảo những thế hệ trẻ em khỏe mạnh. Tuy nhiên, thời gian qua, việc cung ứng các loại vắc xin trong Chương trình TCMR bị gián đoạn; Điều này đã khiến nhiều trẻ em trong độ tuổi tiêm chủng phải trì hoãn tiêm hoặc chuyển sang tiêm dịch vụ.

Tại Hà Nội, theo khảo sát, nhiều trạm y tế phường, quận cũng cho biết không còn một số loại vắc xin. Để đúng lịch tiêm, theo chia sẻ của một nhân viên y tế thì chỉ còn cách bố mẹ đưa trẻ đi tiêm dịch vụ, còn không phải đợi khi có vắc xin. Được biết, năm 2023, Hà Nội cũng hết vắc xin DPT từ tháng 4 và vắc xin sởi đơn hết từ tháng 9, viêm gan B hết từ tháng 10. Đối với vắc xin 5 trong 1 còn đủ tiêm chủng đến tháng 12/2023.

Chị Lam Hạ ở quận Hai Bà Trưng cho biết, nhiều bạn khuyên nên đưa con đi tiêm dịch vụ cho đúng lịch vì vắc xin một số loại không có, vậy nên chị đành phải mua luôn một gói tiêm dịch vụ tại Trung tâm tiêm chủng trẻ em và người lớn với giá hơn 20 triệu đồng/2 năm.

Cũng như chị Hạ, chị Nguyễn Bình Dung  biết được thông tin, đã nhiều tháng, y tế phường thiếu vắc xin 5 trong 1 nên chị đã chủ động đưa con đi tiêm dịch vụ. Tiêm dịch vụ cho trẻ, nhiều thì 1 tháng vài triệu, rẻ thì vài trăm nhưng sống giữa thành thị, vấn đề chi tiêu nhiều khi khiến các bà mẹ đau đầu. Dù nghỉ làm khi sinh, nhưng chị Minh Anh tại Hà Đông đã mua gói tiêm dịch vụ cho bé tại Trung tâm tiêm chủng trẻ em và người lớn để các mũi tiêm của bé được đúng lịch.

Tiêm vắc xin cho trẻ trong Chương trình tiêm chủng mở rộng. Nguồn ảnh syt.laocai.gov.vn

Tại Hà Tĩnh cũng vậy, mấy tháng qua thiếu một số loại vắc xin, trong đó có vắc xin 5 trong 1 (ngừa các bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B, viêm phổi và viêm màng não do vi khuẩn Hib) để tiêm chủng thường xuyên cho trẻ em, một số vắc xin khác cũng dần cạn kiệt khiến tỉ lệ tiêm chủng không đạt theo kế hoạch. Ngoài ra, nhiều loại vắc xin sản xuất trong nước cũng bị thiếu. Vì vậy, nhiều cha mẹ đến trạm y tế hỏi nhưng không có, cũng có gia đình khó khăn nên phải mượn tiền đưa con đi tiêm dịch vụ mũi 5 trong 1.

Tại TP HCM, vắc xin trong Chương trình TCMR đã hết từ nhiều tháng nay. Được biết, đến cuối tháng 11/2023, trên địa bàn không còn nhiều loại vắc xin trong Chương trình TCMR. Nếu không cung ứng vắc xin kịp thời, các địa phương sẽ cạn kiệt vắc xin tiêm cho trẻ.

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEF), tiêm chủng và tuân thủ lịch tiêm chủng là biện pháp phòng bệnh chủ động, một trong những phương thức hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe trẻ em. Trẻ em không được tiêm chủng hoặc tiêm không đầy đủ, đúng lịch đều làm tăng nguy cơ mắc bệnh. WHO và UNICEF đã xếp khả năng bệnh bại liệt quay trở lại Việt Nam từ mức thấp nhất lên mức trung bình cao từ đầu năm 2023, nguyên nhân xuất phát từ việc thiếu vắc xin bại liệt.

Ước tính, mỗi năm, Việt Nam có 1,5 triệu trẻ em dưới 1 tuổi cần tiêm chủng các mũi trong Chương trình TCMR. Số mũi tiêm thực hiện hằng năm khoảng 40 triệu các loại. Tuy nhiên, từ cuối năm 2022, đầu năm 2023, nhiều địa phương phản ánh tình trạng cung ứng vắc xin tiêm chủng mở rộng bị gián đoạn gây thiếu vắc xin cục bộ.

Theo thông tin từ ột số địa phương, nhiều tháng nay, các vắc xin như 5 trong 1, DPT (phòng 3 bệnh bạch hầu, ho gà và uốn ván) chưa được cấp đủ theo nhu cầu. Ngoài ra, các loại vắc xin khác số lượng cũng còn rất ít, dự kiến trong 1-2 tháng tới sẽ hết nếu không được cung cấp thêm.

Những năm qua, từ ngân sách Trung ương do Bộ Tài chính bố trí, Bộ Y tế mua sắm vắc xin cho Chương trình TCMR và được cấp phát đến các địa phương để tổ chức tiêm miễn phí cho trẻ. Nhưng việc gián đoạn cung ứng vắc xin xảy ra từ mùa hè năm 2022. Nguyên nhân do vướng một số thủ tục về quy định mua sắm, trong đó liên quan đến giá. Sau một thời gian các địa phương gặp nhiều khó khăn trong việc mua vắc xin, việc triển khai TCMR ở các địa phương bị trì trệ.

Chủ động tìm nguồn viện trợ, tài trợ vắc xin

Trong buổi họp báo Chính phủ thường kỳ tháng 11/2023, trả lời câu hỏi về tình trạng thiếu vắc xin TCMR và giải pháp của Bộ Y tế, PGS.TS Nguyễn Thị Liên Hương - Thứ trưởng Bộ Y tế cho biết, trong thời gian qua, Bộ Y tế đã quyết liệt chỉ đạo các đơn vị, địa phương, phối hợp Bộ, ban ngành liên quan, đẩy mạnh các hoạt động đảm bảo nguồn cung vắc xin trong chương trình TCMR.

PGS.TS Nguyễn Thị Liên Hương trả lời tại cuộc họp báo Chính phủ thường kỳ tháng 11/2023 về vấn đề cung ứng vaccine trong tiêm chủng mở rộng.

Năm 2023, thực hiện Luật Ngân sách, các địa phương chủ động thực hiện các thủ tục mua sắm vắc xin từ ngân sách của địa phương, tuy nhiên gặp nhiều khó khăn trong quá trình triển khai thực hiện.

Trước yêu cầu thực tiễn và thực hiện Nghị quyết 99 của Quốc hội về việc tiếp tục bố trí ngân sách Trung ương để tiếp tục thực hiện chương trình TCMR Quốc gia đảm bảo thống nhất, hiệu quả trong cả nước, Bộ Y tế đã phối hợp với Bộ Tài chính báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị quyết số 98/NQ-CP ngày 10/7/2023, Quyết định số 931/QĐ-TTg ngày 5/8/2023 giao kinh phí để Bộ Y tế thực hiện mua tập trung các loại vắc xin.

Theo Thứ trưởng Nguyễn Thị Liên Hương , đối với vắc xin có khả năng sản xuất trong nước (10 loại vaccine), Bộ Y tế đã rà soát các quy định của pháp luật và thực hiện mua theo hình thức đặt hàng. Đến nay, Bộ Y tế đã gửi Bộ Tài chính xem xét, phê duyệt phương án giá tối đa, trên cơ sở đó, Bộ Y tế sẽ phê duyệt phương án giá cụ thể (dự kiến hoàn thành trong tháng 12/2023) và giao Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương ký hợp đồng với các đơn vị sản xuất vắc xin để tiếp nhận vắc xin và thực hiện phân bổ ngay cho các địa phương.Còn đối với vắc xin 5 trong 1 phải nhập khẩu, Bộ Y tế đã giao cho Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương thực hiện mua sắm theo hình thức đấu thầu rộng rãi trong nước theo quy định của Luật đấu thầu.

Trong quá trình chờ hoàn tất các thủ tục mua sắm, Bộ Y tế cũng đã chủ động tìm nguồn viện trợ, tài trợ vắc xin từ các tổ chức Quốc tế, trong nước cho Chương trình TCMR.

Cuối tháng 8/2023, được sự viện trợ, tài trợ từ WHO, UNICEF và các tổ chức khác, Bộ Y tế đã tiếp nhận 258.000 liều vaccine 5 trong 1. Bộ Y tế (Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương) đã phân bổ số vắc xin này và đã hướng dẫn địa phương thực hiện tiêm vắc xin cho trẻ trong chủ động tìm nguồn viện trợ, tài trợ vắc xin trong tháng 9 - 10/2023.

Cũng theo chia sẻ của Thứ trưởng Bộ Y tế thì hiện nay, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, Chương trình TCMR đã có văn bản hướng dẫn các tỉnh về việc tiêm bổ sung, tiêm vét cho các địa phương. Ngoài ra, Bộ Y tế đã và đang chỉ đạo các đơn vị liên quan thực hiện việc lập kế hoạch cung ứng vắc xin trong năm 2024 kịp thời đảm bảo nguồn cung vắc xin; Chỉ đạo các địa phương chủ động trong giám sát, phát hiện dịch và đáp ứng và triển khai các biện pháp về tiêm chủng vaccine cho đối tượng nguy cơ cao tại ổ dịch để khoanh vùng, không để dịch bệnh lây lan.

Để giải quyết căn cơ, lâu dài, Thứ trưởng Nguyễn Thị Liên Hương cho rằng, để Bộ Y tế đang phối hợp với các Bộ, ngành liên quan sửa đổi Nghị định số 104/2016/NĐ-CP ngày 01/7/2016 của Chính phủ quy định về hoạt động tiêm chủng, trong đó, cho phép bố trí ngân sách Trung ương để đảm báo kinh phí mua vắc xin cho Chương trình TCMR.

Văn phòng Chính phủ đã ban hành thông báo số 183/TB-VPCP kết luận của Phó thủ tướng Trần Hồng Hà về việc đấu thầu mua sắm thuốc tại Bộ Y tế và các địa phương, trong đó có vắc xin trong Chương trình TCMR.

Bộ Y tế cần rà soát, thống kê nhu cầu của 63 tỉnh, TP trực thuộc trung ương, cân đối với nguồn viện trợ để đấu thầu cấp Quốc gia hoặc đặt hàng theo đúng chỉ đạo tại thông báo số 26/TB-VPCP. Bộ Y tế chịu trách nhiệm trước Chính phủ, Thủ tướng trong trường hợp để xảy ra tình trạng thiếu các loại thuốc, vắc xin này.Vắc xin trong chương trình TCMR do Bộ Y tế cung ứng cho các địa phương.

Vì vậy, việc gián đoạn cung ứng vắc xin trên địa bàn tỉnh, TP cũng là tình hình chung của các địa phương trong cả nước.Năm 2021, 2022 trên cơ sở đề xuất của Bộ Y tế, Bộ Tài chính đã tổng hợp trình Chính phủ và Quốc hội bố trí ngân sách từ nguồn ngân sách trung ương trong dự toán của Bộ Y tế để thực hiện các nhiệm vụ cần tiếp tục triển khai, trong đó có vắc xin TCMR.

Việc mua sắm, cung ứng vắc xin năm 2021, 2022 được thực hiện như giai đoạn 2012 - 2020. Năm 2023, Chính phủ tiếp tục chỉ đạo Bộ Y tế khẩn trương mua sắm vắc xin cho TCMR để khắc phục ngay tình trạng thiếu vắc xin hiện nay.