Để pháp luật không trở thành rào cản của lòng nhân ái, trách nhiệm của mỗi cá nhân trong việc hiểu và áp dụng pháp luật một cách linh hoạt, có tình người. Đồng thời, có thể góp phần kiến tạo những điều luật nhân văn, phù hợp với thực tiễn đời sống.

“Lòng tốt không bao giờ là tội lỗi”

Giữa tranh luận về những trường hợp tài xế vi phạm luật giao thông để cứu người nhưng lại nhận phạt nguội cho thấy, người tài xế làm việc tốt, nhưng lòng tốt đó bị phạt nguội đã gây nhiều ý kiến trái chiều.

Thấy người khác bị tai nạn giao thông đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, mà làm ngơ, không cứu giúp vì sợ “liên lụy”, “phiền hà”... , bị hiểu nhầm là người gây tai nạn.

Không ít người lo ngại rằng, việc giúp đỡ người khác có thể khiến họ bị quy trách nhiệm hoặc bị phạt oan, ngay cả khi họ không có lỗi.

Sự vô cảm này có thể là một trong những lý do dẫn đến nạn nhân trong vụ tai nạn bị thương tật vĩnh viễn hoặc tử vong vì không được giúp đỡ, cứu chữa kịp thời.

Vượt qua nỗi sợ liên lụy để cứu giúp người bị nạn. (Ảnh: Thế Vinh)

Chuyên gia tâm lý, giáo dục nổi tiếng - PGS .TS Trần Thành Nam (Phó Hiệu trưởng trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội) nhận định, nhiều người lo ngại rằng, nếu cứu người cũng bị phạt, dần dần ai cũng e ngại mà thờ ơ, vô cảm khi thấy người gặp nạn. Trong tâm lý học gọi đây là hiệu ứng “người đứng nhìn” tâm lý sợ “liên lụy” – rào cản của lòng tốt.

Từ góc độ tâm lý xã hội, nỗi sợ bị “liên lụy” hay gặp rắc rối pháp lý là một rào cản phổ biến ngăn cản nhiều người giúp đỡ người gặp nạn.

Nhiều người chứng kiến tai nạn giao thông nhưng ngại dừng lại cứu giúp vì sợ bị hiểu nhầm là người gây tai nạn hoặc phải mất thời gian làm nhân chứng, khai báo với Công an.

Tâm lý này dẫn đến hiện tượng “người đứng nhìn”, trở nên bàng quan hay còn gọi là căn bệnh vô cảm, chọn đứng ngoài cuộc để “được yên thân” và tâm niệm rằng “có nhiều người thấy như thế kiểu gì cũng có người giúp”.

PGS .TS Trần Thành Nam đưa ra ví dụ, thực tế, có những vụ việc thương tâm, nạn nhân nguy kịch nằm bên đường nhưng những người qua lại chỉ đứng nhìn vì sợ liên lụy. Như một ý kiến đã thẳng thắn chỉ ra: Viện cớ “sợ mang vạ” chỉ là bao biện cho lối sống ích kỷ, vô cảm.

Điều này kìm hãm lòng tốt của cá nhân mà còn tạo nên bầu không khí lạnh lùng, thiếu tương trợ trong cộng đồng. Tâm lý “làm ơn mắc oán” cũng góp phần làm nhiều người do dự.

Cũng có không ít trường hợp người tốt bị hiểu nhầm, thậm chí vướng vòng lao lý vì hành động giúp người nhưng “sai cách” hoặc thiếu hiểu biết pháp luật, đã dạy cho mọi người bài học đề phòng, rằng giúp người có khi rước họa vào thân. Tuy nhiên, nếu ai cũng sợ hãi như vậy thì sẽ ra sao khi chính chúng ta hoặc người thân gặp nạn?

Khi đó, xã hội sẽ chỉ còn những người qua đường lạnh lùng, mạnh ai nấy sống. Một xã hội mà ai cũng chỉ nghĩ “không phải việc của mình” sẽ trở nên lạnh lẽo, thiếu niềm tin và thiếu an toàn.

“Có thể khẳng định rằng ‘lòng tốt không bao giờ là tội lỗi’. Khi những người tốt dám vượt qua nỗi sợ để cứu người, họ đang gieo mầm thiện và củng cố niềm tin vào tình người.

Nhưng xã hội sẽ thật đáng sợ nếu ai cũng vì sợ bị phạt hay sợ ‘liên lụy’ mà quay lưng khi gặp người hoạn nạn – đó sẽ là một xã hội lạnh lẽo, thiếu vắng tình người.

Ngược lại, một xã hội văn minh, nhân ái là nơi mà luật pháp, cộng đồng và cá nhân cùng chung tay bảo vệ và khích lệ lòng tốt” - chuyên gia Trần Thành Nam khẳng định.

PGS.TS Trần Thành Nam. (Ảnh: Duy Thông)

Theo PGS.TS Trần Thành Nam, chúng ta cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống luật lệ hợp lý, giáo dục kỹ năng và đạo đức từ gốc, cũng như lan tỏa những câu chuyện đẹp về sự dũng cảm giúp người.

Khi mỗi người dân đều tin rằng làm việc thiện sẽ được trân trọng và bảo vệ, họ sẽ không còn “sợ làm phúc phải tội”. Lúc ấy, lòng tốt sẽ lên ngôi, và chúng ta cùng xây dựng được một xã hội ấm áp, an toàn, thân thiện và nhiều niềm tin hơn cho tất cả mọi người.

Đáng lo hơn, chính văn hóa pháp luật cũng bị hiểu sai. Người dân có thể nghĩ luật pháp quá cứng nhắc, thiếu tình người, khiến họ sợ bị phạt hơn là sợ nạn nhân nguy hiểm đến tính mạng.

Thực tế, pháp luật của chúng ta luôn khuyến khích và bảo vệ người làm việc tốt. Ở Việt Nam, luật đã quy định không xử phạt vi phạm trong “tình huống cấp thiết” – tức là hành vi vi phạm nhằm tránh nguy cơ lớn hơn về tính mạng, sức khỏe của người khác.

Khuyến khích lòng tốt, xóa bỏ nỗi sợ

Từ những vụ tài xế chở người đi cấp cứu bị phạt nguội, nhiều ý kiến cho rằng, CSGT cần có sự xem xét kỹ về tình huống thực tế. Điều này vừa đảm bảo xử lý nghiêm minh của pháp luật, lại vừa nhân văn với những tình huống đặc biệt.

Pháp luật có vai trò điều chỉnh hành vi và tạo ra trật tự xã hội, vì vậy, pháp luật nên tạo điều kiện thuận lợi cho lòng nhân ái phát triển.

Đừng để pháp luật trở thành rào cản của lòng nhân ái ! - như lời kêu gọi sự hài hòa giữa những quy định pháp luật và tinh thần giúp đỡ, sẻ chia giữa người với người.

PGS.TS Trần Thành Nam nhận thấy rằng, dù có lỡ vượt đèn đỏ hay đi vào làn khẩn cấp, hoàn toàn có thể được xem xét là “vi phạm trong tình thế cấp thiết”.

Hơn nữa, pháp luật còn quy định chế tài đối với hành vi thờ ơ. Nếu chứng kiến tai nạn mà có điều kiện cứu giúp nhưng cố tình không cứu, người đó có thể bị phạt tiền, thậm chí bị phạt tù đến 2 năm nếu nạn nhân tử vong do không được cứu giúp.

Điều này cho thấy về nguyên tắc, xã hội không chấp nhận sự vô cảm và luôn đề cao tinh thần tương thân tương ái. Tuy nhiên, rất nhiều người dân không nắm được điều này.

Cán bộ Công an kịp thời cứu giúp người bị tai nạn giao thông. (Ảnh: CAND)

Cũng theo vị chuyên gia nổi tiếng này, để xã hội không rơi vào vòng xoáy vô cảm vì sợ liên lụy, cần có những giải pháp đồng bộ từ góc độ giáo dục, pháp lý đến văn hóa ứng xử.

Hoàn thiện và linh hoạt trong thực thi pháp luật. Theo đó, các cơ quan chức năng cần có hướng dẫn rõ ràng, thấu tình đạt lý cho những trường hợp vi phạm vì lý do nhân đạo.

Ví dụ, lực lượng CSGT đã khẳng định sẽ gỡ phạt nguội và khuyến khích người dân nhường đường cho xe ưu tiên trong “tình huống cấp thiết”, cam kết xử lý linh hoạt trên cơ sở chứng cứ camera và lời giải trình hợp lý.

Những quy định, thủ tục xử lý cũng nên đơn giản, nhanh gọn hơn để người giúp người không phải tốn quá nhiều thời gian giải trình. Khi người dân thấy rõ việc tốt được ủng hộ, họ sẽ an tâm hành động vì lương tâm.

Như vị chuyên gia này chia sẻ thì xã hội nên vinh danh kịp thời những cá nhân dũng cảm cứu người, dù có gặp rủi ro. Sự ghi nhận từ cộng đồng và truyền thông sẽ tạo hiệu ứng tích cực, cổ vũ người khác noi theo.

Ngược lại, những hành vi thờ ơ, vô trách nhiệm cần bị lên án để mọi người hiểu rằng thờ ơ trước sinh mạng người khác là đáng xấu hổ, thậm chí là vi phạm đạo đức và pháp luật.

Từ những vụ phạt nguội xe chở người đi cấp cứu vi phạm giao thông, đặt ra câu hỏi về ranh giới giữa sự nghiêm minh và tính nhân văn.

Tính nghiêm minh của pháp luật là thượng tôn, nhưng nếu áp dụng máy móc, không xem xét từ nhiều yếu tố sẽ làm giảm lòng tin của mọi người. Nên chăng, cần đặt tính nhân văn song song tính nghiêm minh của pháp luật.

Ở góc độ pháp luật, yếu tố nhân văn và lòng nhân ái đã được thể hiện rõ trong nhiều quy định quan trọng. Tính nhân văn trong pháp luật không phải là khái niệm mơ hồ, đó là một nguyên tắc được ghi nhận trong hệ thống pháp luật Việt Nam, thể hiện ở việc kết hợp hài hòa giữa “luật” và “tình”, vừa đảm bảo sự nghiêm minh, vừa duy đạo lý.